Yahudilik ya da Musevilik (Arapça yahūdī Yehud kavmi ve dini; Latince Iudaismus; İbranice yəhūdī) , ilk olarak İbranilerin Kutsal Kitabı (Tanah) ile gelen, ardından da Talmud’da ve diğer kutsal metinlerde daha da kapsamlı bir şekilde incelenip yorumlanan inanç, felsefe ve yaşam biçiminine ait uygulamalar bütününe verilen ad. Musevilik, dini Musevilere göre, İsrailoğulları (daha sonra da Yahudi ulusu) ile Tanrı arasındaki akde dayalı ilişkinin dışavurumudur. İlk tek tanrılı din ya da dinlerden biri olarak kabul edilmekte ve hâlen günümüzde uygulanan en eski dinî gelenekler arasında yer almaktadır. Tarihi, ilkeleri ve etiği ile Hıristiyanlık ve İslamın yanı sıra, kimi İbrahimî olmayan dinleri de etkileyen Museviliğin dini metinleri ve geleneklerinin birçoğu diğer İbrahimî dinlerin de merkezinde yer alır. Batı Hıristiyanlığının temelini oluşturan Musevilik, birçok yönü ile laik Batı kavramları olan etik ve medeni hukukla da benzerlikler gösterir.
Gerek sonradan bu dine geçen gerekse doğuştan Yahudi ulusuna mensup olan , Yahudiliğin takipçilerine Yahudi adı verilir. Yahudi topluluğu, kutsal metinlerinde bir dinin takipçilerinden ziyade, bir ulus olarak tanımlanmalarından ötürü bir dinsel etnik grup olarak kabul edilir. 2007 yılı itibariyle, dünya üzerindeki Yahudi nüfusunun, yüzde 41’i İsrail’de, yüzde 40’ı ise Amerika Birleşik Devletleri’nde olmak üzere 13,2 milyon olduğu tahmin edilmektedir.
Diğer bütün tek tanrılı dinlerde de olduğu gibi, Yahudilikte de farklı mezhepler vardır. Bunların en genişleri arasında, Ortodoks Yahudilik (Haredi Yahudilik ve Modern Ortodoks Yahudilik), Muhafazakar Yahudilik ve Reformist Yahudilik bulunur. Bu mezhepler arasındaki farklılığın temeli, Halaha’ya (Yahudilik kanunları) yaklaşımlarıdır[kaynak belirtilmeli]. Ortodoks Yahudiliğe göre, Tevrat ve Halaha ilahidir, sonsuzdur, değiştirilemezdir ve her ikisine de sıkıca itaat edilmelidir. Muhafazakar ve Reformist Yahudilik daha liberaldir ama aralarındaki fark, Muhafazakar Yahudilik, Yahudiliğin gereksinimlerini yorumlarken, Reformist Yahudiliğe göre, daha geleneklere bağlı kalınmasını savunur. Reformist Yahudilikteki tipik düşünceye göre, Yahudilikle ilgili kurallar, kısıtlamalar ve zorunluluklardan ziyade, daha çok, bütün yahudilerin takip ettiği genel talimatlar olmalı.
Günümüz Museviliğinde, merkezi otorite tek bir kişi ya da kuruma değil, kutsal metinlere, din hukukuna ve bu metin ve kanunları yorumlayan bilge hahamlara verilmiştir. Yahudi geleneğine göre, Musevilik (M.Ö. 2000 civarında) Tanrı ile Yahudi ulusunun atası ve Yahudi soyunun başlatıcısı olan İbrahim arasındaki Akit ile başlar. Çağlar boyunca, Yahudilik bir dizi dini ilkeye riayet etmiş, bunların başında da evreni yaratan ve yönetmeye devam eden tek, her şeyi bilen, her şeye kadir, bağışlayıcı ve her yerde olan bir Tanrı’ya iman etmek gelmiştir. Museviliğin çoğu koluna göre, Tanrı İsrailoğulları ve onların soyundan gelenler ile bir akit yapmış, Tanrı’nın kanunları ve emirleri Sina Dağı’nda, Yazılı ve Sözlü Tora şeklinde vahyolunmuştur. Öte yandan, Karay Musevileri sadece Yazılı Tora’nın vahyolunduğuna inanırlar. Musevilikte, Tora çalışmaları ile Tora’da kayıt altına alınan ve Talmud’da tefsir edilen emirlere uyulmasına geleneksel olarak büyük önem atfedilmiştir.
Dini doktrin ve inanç esasları
Musevi inanç esasları
İnancın 13 Esası:
Tam bir imanla inanırım ki, Adı Kutsal olan Yaradan yaratılmış olan her şeyin Yaradan’ı ve Hükmeden’idir. Sadece O yarattı, yaratır ve yaratacaktır.
Tam bir imanla inanırım ki, Adı Kutsal olan Yaradan Tek’tir, O’ndan başkası yoktur ve sadece O bizim Tanrı’mızdır; hep vardı, var ve var olacak.
Tam bir imanla inanırım ki, Adı Kutsal olan Yaradan’ın bedeni yoktur ve maddenin tüm özelliklerinden berîdir ve O’na hiçbir (fiziki) kıyaslama yapılamaz.
Tam bir imanla inanırım ki, Adı Kutsal olan Yaradan ezeli ve ebedidir.
Tam bir imanla inanırım ki, Adı Kutsal olan Yaradan’a ve sadece O’na dua etmek caizdir, O’ndan başkasına dua etmek caiz değildir.
Tam bir imanla inanırım ki, peygamberlerin tüm sözleri doğrudur.
Tam bir imanla inanırım ki, rahmetle andığımız, Önderimiz Moşe’nin peygamberliği gerçektir ve O kendisinden önceki ve sonraki peygamberlerin en büyüğüdür.
Tam bir imanla inanırım ki, artık bizim olan Tora rahmetle andığımız, Önderimiz Moşe’ye verilenin aynıdır.
Tam bir imanla inanırım ki, Tora değiştirilmeyecek, Adı Kutsal olan Yaradan asla başka bir Tora göndermeyecektir.
Tam bir imanla inanırım ki, Adı Kutsal olan Yaradan insanın her yaptığını ve her düşüncesini bilir, zira “Hepsinin yüreğini şekil veren, tüm yaptıklarını anlayan O’dur” (Mezmurlar 33:15).
Tam bir imanla inanırım ki, Adı Kutsal olan Yaradan emirlerine uyanı ödüllendirir, karşı geleni cezalandırır.
Tam bir imanla inanırım ki, Mesih gelecektir; ve gelişi gecikmiş olsa da, her gün onun gelişini beklerim.
Tam bir imanla inanırım ki, Adı Kutsal olan Yaradan dilediği zamanda ölüleri ayağa kaldıracak, O’nun adı ilelebet övülecektir.
—-Moşe ben Meymon
Musevilik, İbrani kutsal kitabında yer alan, Talmud ve diğer metinlerde de daha kapsamlı bir şekilde incelenip izah edilen ilke ve esaslar üzerine kurulu, tek tanrılı bir dindir. Yahudi inanışına göre, Musevilik Tanrı ile İbrahim arasında yapılan Akit ile başlar.
Musevilik, teolojik açıdan tek tanrıcılığı daima son derece güçlü bir şekilde savunmuştur. Bununla beraber, Tanah’ta, birçok İsrailoğlunun Museviliğin inançlarından saptığı kaydadeğer dönemlerden bahsedilir.
Tarihi olarak, Musevilik Yazılı ve Sözlü Tora’nın vahyolunduğu inancını ve kabulünü imanın temeli [3] olarak değerlendirmişse de, Musevilikte dini dogmayı dikte ettiren merkezi bir otorite bulunmaz. Bu, Tora ve Talmud’un özünde var olan belirli teolojik inançlara dair birçok farklı düzenlemenin ortaya çıkmasına da yol açmıştır. Zaman zaman kimi hahamlar kati bir düzenleme üzerinde fikir birliğine varmışsa da, diğerlerinin muhalefeti ile karşılaşmışlar, birçok haham da bu tarz teşebbüsleri Tora’nın bütünüyle kabulüne zarar verdiği gerekçesi ile eleştirmiştir.[4] Bilhassa Talmud’da, kimi inanç esasları (örn. Tora’nın Tanrısal kaynağı), reddedilmeleri halinde kişiyi “apikoros” (sapkın) konumuna düşürecek kadar önemli kabul edilir.[5]
Yahudiliğe özgü cisimler (yukarıdan saat yönünde) Şabat mumlukları, el yıkama kasesi, Tora’nın kitaplarından biri ve Tanah, yad, şofar ve etrog kutusu.
Yüzyıllar içinde, Musevilikte inanç esaslarına dair bir dizi düzenleme ortaya çıkmış, her ne kadar kimi detaylar konusunda aralarında farklılıklar görülmüşse de, özlerinde yatan ideoloji açısından ortaklıklar sergilemişlerdir. Bu düzenlemelerden yetkinliği en yaygın kabul görenlerden biri de Musa ibn Meymun (Moşe ben Meymon) tarafından 12. yüzyılda belirlenen imanın 13 esası olmuştur. Bu esaslar ilk ortaya atıldıklarında tartışmalara yol açmış, Hasdai Crescas ve Joseph Albo’nun eleştirilerine hedef olmuştur. İbn Meymun’un on üç ilkesi Yahudi toplumunun büyük bölümü tarafından sonraki birkaç yüzyıl boyunca gözardı edilmiştir. Zaman içinde, bu ilkeler şiir halinde yeniden ifade edilerek (“Ani Ma’amin” ve “Yigdal”) Museviliğin dua kitabına eklenmiş ve sonunda yaygın kabul görmüştür.
İbn Meymun’a göre, belirlediği 13 esasın tekini dahi reddeden her Yahudi dönme ve sapkın olarak kabul edilmeliydi. Her ne kadar çoğu Yahudi alim ibn Meymun’un 13 esasından nispeten çok ufak farklılıklar gösteren görüş açılarına sahip olmuşlar ve Musevilikte bugüne kadar hiçbir zaman tek bir normatif ve bağlayıcı iman ikrarı görülmemişse de , ibn Meymun tarafından düzenlenen bu 13 esas, Yahudi inançlarının geniş kabul gören bir listesini yaratmaya en yakın çalışmadır.
Joseph Albo ve Abraham ibn Davut, ibn Meymun’un listesini, doğru olmakla birlikte, aslında imanın temelini teşkil etmeyen, bu yüzden de sadece kusurlu görülmeleri gereken çok sayıda Yahudiyi “sapkın” kategorisine sokan, gereğinden fazla sayıda madde içerdiği için eleştirmiştir. Diğer birçok kişi de, bu tarz düzenlemeleri Tora’nın bütünü ile kabulüne zarar verdiği gerekçesiyle eleştirmiştir (bakınız yukarı). Bununla birlikte, belirtildiği gibi, ne ibn Meymun, ne de çağdaşları bu esasların Yahudi inanışının tümünü kapsadığını düşünmemiş, bunları daha ziyade Museviliğin kabulünün özünü oluşturan teolojik temeller olarak görmüşlerdir. Bu çerçevede, antik dönem tarihçisi Josephus, dini inançlardan ziyade uygulama ve göreneklere vurgu yapmış, sapkınlığı Yahudi hukukuna riayet edilmemesi ile ilişkilendirmiş, Yahudiliğe geçiş için gerekli şartların sünnet (Brit Mila) olmak ve geleneklere uymak olduğunu savunmuştur.
Modern zamanda, Yahudilik, merkezi bir otoriteye sahip olmadığından, belirgin bir dogma dikte edilmiyor. Bu nedenle, temel ve basit bazı inançlar bile Yahudilik içerisinde farklılıklar gösterebiliyor. Bu farklılıklara rağmen, bütün mezhepler temelde Tevrat’tan, Talmud’dan ve Midraş gibi birçok dini tefsirden gelen ilkelere dayanır. Yahudilik, farklı mezhepler de dahil olmak üzere, evrensel olarak, Tanrı’nın İbrahim’le anlaşmasını ve Musa’nın en büyük peygamber olduğunu kabul eder
Rabinik metinler
Musevilik, Tora çalışmalarının yanı sıra diğer dini metinlere de daima önem vermiştir. Aşağıda, Musevilik uygulama ve düşüncesi açısında merkezi öneme sahip temel çalışmaların düzenli bir listesi bulunmaktadır.
